Sindirim Sistemi: Nedir, Nasıl Çalışır?

• 6 Mayıs 2025

Sindirim Sistemi: Nedir, Nasıl Çalışır?

Sindirim sistemi, insan vücudunda bulunan 11 sistemden biri ve bağışıklığımızın önemli bir parçasıdır. Ağızdan başlayarak anüse kadar uzanan bu karmaşık yapı, vücudumuzun doğru çalışabilmesi için oldukça önemlidir.

Sindirim Sistemi Nedir?

Vücudumuzun besinleri alması, parçalaması, emilmesi ve atık maddelerin dışarı atılmasından sorumlu karmaşık yapıya denir. Sindirim sistemi, yiyeceklerin enerjiye dönüştürülmesi ve vücudun ihtiyaç duyduğu besin maddelerinin sağlanması açısından önemlidir.

İki ana bölümden oluşmaktadır. Sindirim kanalı (gastrointestinal kanal) ve yardımcı organlar. Sindirim kanalı ağızdan anüse kadar uzanan 8-10 metrelik kesintisiz bir borudur. Bu kanal; ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak ve kalın bağırsaktan meydana gelmektedir. Sindirim sistemi organları yardımıyla besinler hem fiziksel hem de kimyasal olarak parçalanmakta, emilmekte ve artık maddeler vücuttan atılmaktadır.

Yardımcı organları olan tükürük bezleri, karaciğer ve pankreas, salgılarıyla sindirime destek olmaktadır. Sindirim süreci üç aşamada gerçekleşmektedir.

• Sefalik fazda: Besinler ağızda çiğnenip tükürükle ayrışmaya başlamaktadır.
• Gastrik fazda: Mide asidiyle parçalanmaktadır.
• İntestinal fazda: Pankreas enzimleriyle sindirim tamamlanmaktadır.

Besinlerin sindirim kanalında ilerlemesini sağlayan peristaltik hareketler, emilimi kolaylaştırmaktadır. Bu sebeple, vücut fonksiyonlarının sağlıklı şekilde sürmesini sağlamaktadır. Sindirim sistemi hastalıklarında beslenme düzeni bozulduğunda ise genel sağlık olumsuz etkilenebilmektedir.

Sindirim Sistemi Nasıl Çalışır?

Yiyeceklerin görülmesi ve kokusunun alınmasıyla başlamaktadır. Bu süreç, "sefalik faz" olarak adlandırılmakta ve midede sindirim için hazırlık yapılmaktadır. Besinlerin ağızda çiğnenmesiyle mekanik sindirim başlarken, tükürük enzimleri ile kimyasal ayrışma eşzamanlı olarak gerçekleşmektedir.

Ağızda çiğnenen besinler, yemek borusundan peristaltik hareketlerle mideye taşınmaktadır. Mideye ulaşan besinler mide asidi ve enzimlerle parçalanarak gastrik faz başlamaktadır. Proteinler pepsin enzimiyle peptitlere ayrılmaktadır. Mideden çıkan ve "kimus" adı verilen kısmen sindirilmiş besinler ince bağırsağa geçerek intestinal faza girmektedir. Burada pankreas enzimleri ve karaciğerden gelen safra, besinleri yapıtaşlarına ayırmaktadır.

İnce bağırsağın villus ve mikrovillusları sayesinde emilim gerçekleşmektedir. Besinler kan ve lenf dolaşımına katılmaktadır. Kalın bağırsakta ise su ve bazı mineraller geri emilirken, yararlı bakteriler hem K hem de B vitaminlerini üretmektedir. Bu süreçlerde oluşabilecek aksaklıklar hastalıklara yol açabileceğinden, beslenme düzeni büyük önem taşımaktadır.

Sindirim Sistemi Organları ve Görevleri

Sindirim sistemi organları birbirleriyle uyum içinde çalışarak besinlerin sindirilmesini ve emilimini sağlar. Vücudumuzdaki bu muhteşem ekip, besinleri en küçük yapı taşlarına kadar parçalayarak enerji üretimimizi destekler.

Ağız

Besinlerin vücuda alındığı ilk organdır. Dişler besinlerin mekanik olarak parçalanmasını sağlarken, tükürük bezleri salgıladıkları ptyalin enzimi ile karbonhidratların sindirimini başlatmaktadır. Ayrıca tükürük, yiyeceklerin kayganlaşmasına yardımcı olarak yemek borusundan geçişini kolaylaştırmaktadır. Sağlıklı bir bireyin günlük 1000-1500 ml tükürük ürettiği bilinmektedir.

Yutak ve Yemek Borusu

Besinlerin mideye iletilmesinde görev almaktadır. Özellikle yemek borusundaki peristaltik hareketler, besinlerin aşağıya doğru ilerlemesini sağlamaktadır. Midede ise yüksek asit oranı (pH 1,5-2) sayesinde proteinlerin sindirimi başlamaktadır. Besinler daha küçük parçalara ayrılmaktadır.

İnce Bağırsak

Duodenum, jejunum ve ileum olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Sindirim sistemi organları içinde en uzun yapıya (5-6 metre) sahip olan ince bağırsak, besinlerin emiliminde başrol oynamaktadır. Buradaki villüsler emilim yüzeyini genişleterek besin maddelerinin kana geçişini hızlandırmaktadır.

Kalın Bağırsak

Suyun ve minerallerin emilimini sağlayarak dışkının oluşumunda görev almaktadır. Bunun yanında, içerdiği bakteriler K vitamini sentezine yardımcı olmaktadır.

Pankreas

Hem sindirim enzimleri üreten hem de kan şekerini düzenleyen hormonlar (insülin ve glukagon) salgılayan çift fonksiyonlu bir organdır. Dolayısıyla sindirim sistemi hastalıkları içinde pankreas rahatsızlıkları özel bir önem taşımaktadır.

Karaciğer

Günlük 800-1000 ml safra üreterek yağların sindirimini kolaylaştırmaktadır. Safra, özellikle A, D, E ve K gibi yağda çözünen vitaminlerin emiliminde kritik rol oynamaktadır. Sindirim sistemi hastalıklarında beslenme düzenlenirken karaciğer sağlığı mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.

Sindirim Sistemi Hastalıkları ve Belirtileri

Bu hastalıklar, ağızdan anüse kadar uzanan gastrointestinal sistemde oluşan sağlık sorunlarını kapsamaktadır. Bu hastalıklar, sindirim organlarının işlevlerini sağlıklı şekilde yerine getirememesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple yaşam kalitesini önemli ölçüde etkilemektedir.

Sindirim sistemi hastalıkları;

Reflü (Gastroözofageal Reflü Hastalığı)

Mide içeriğinin yemek borusuna geri kaçmasıyla oluşur. Belirtileri;

• Göğüste yanma hissi (heartburn)
• Ağza acı su gelmesi
• Yutma güçlüğü
• Ses kısıklığı, öksürük
• Midede yanma, ekşime, sık geğirme

Gastrit

Mide zarının iltihaplanmasıdır. Belirtileri;

• Üst karın bölgesinde ağrı ve yanma
• Mide bulantısı
• Şişkinlik, iştahsızlık
• Uzun süreli gastrit, ülser gelişimine yol açabilir.

Ülser

Mide ya da onikiparmak bağırsağında oluşan açık yaralardır. Belirtileri;

• Açlıkla artan, yemekle hafifleyen yanıcı ağrılar
• Mide ekşimesi
• Bulantı, bazen dışkıda kan

Bağırsak hastalıkları;

Huzursuz Bağırsak Sendromu (IBS)

Fonksiyonel bir hastalıktır, yapısal bozukluk gözlenmez. Belirtileri;

• Karın ağrısı
• Şişkinlik
• Kabızlık veya ishal

İnflamatuar Bağırsak Hastalıkları (IBD)

Crohn hastalığı ve ülseratif kolit bu gruptadır. Belirtileri;

• Karın ağrısı
• Sık dışkılama, ishal
• Dışkıda kan
• Kilo kaybı

Çölyak Hastalığı

Gluten duyarlılığına bağlı ince bağırsakta emilim bozukluğudur. Çölyak hastalığı belirtileri;

• İshal, karın ağrısı
• Kilo kaybı
• Yorgunluk, demir eksikliği
• Çocuklarda gelişim geriliği

Sindirim Sistemi Hastalıklarında Beslenme

Beslenme düzeni, sindirim sistemi hastalıklarının hem önlenmesinde hem de tedavisinde kritik rol oynamaktadır. Akut veya kronik seyredebilen hastalık sürecinde, komplikasyonlardan korunmak için en uygun beslenme programının hazırlanması ve hastanın yeterli ve dengeli beslenmesinin sağlanması temel amaçtır. Bu doğrultuda bazı besinler diyetten tamamen çıkarılabilirken, bazılarının miktarında, kıvamında ve pişirme yöntemlerinde değişiklikler yapılabilmektedir.

Reflü Özefajit

Nüfusun yaklaşık %40'ında görülen yaygın bir sindirim sistemi hastalığıdır. Reflü tedavisinde şişmanlık önemli bir faktör olduğundan, enerji kısıtlanarak ideal vücut ağırlığına ulaşılması hedeflenmektedir. Özellikle yemekten sonra yatmaktan kaçınılması gerekmektedir.

Ülser

Yemek saatlerinin düzenli olması ve diyetin enerji ve besin öğeleri bakımından yeterli olması şarttır. Ayrıca asitli, gazlı gıdalardan, yağlı ve aşırı baharatlı yemeklerden uzak durulması önerilmektedir.

Kabızlık

Suda çözünen ve çözünmeyen posa kaynaklarının diyette artırılması esastır. Bununla birlikte günde 1500-2000 ml sıvı tüketimi de önerilmektedir.

İshal

Sıvı ve elektrolit kaybının karşılanması önem taşır. Özellikle muz, patates, pirinç lapası gibi nişasta içeriği yüksek, yağsız, hafif besinler tercih edilmelidir.

Sindirim sistemi organlarının sağlığı için bazı besinler özellikle yararlıdır:

• Kefir ve yoğurt: Probiyotik içerikleriyle bağırsak florasını düzenler.
• Turşu: İçerdiği yararlı bakteriler sayesinde florayı korur.
• Omega-3 kaynakları: Dost bakterilerin sayısını artırır.
• Yeşil yapraklı sebzeler: Bağırsaktaki yararlı bakterilerin çoğalmasına yardımcı olur.
• Muz: Lifli yapısıyla kabızlık ve ishal durumlarında dengeleyici etki gösterir.

Sindirim sistemi sağlığı için dengeli ve doğal beslenme en önemli noktadır. Dolayısıyla lifli gıdaların tüketimi, yeterli su içilmesi ve düzenli egzersiz yapılması bağırsak florasını güçlendirerek sindirim sistemi hastalıklarına karşı koruma sağlamaktadır. Öğünlerin az ve sık olması, yiyeceklerin iyi çiğnenmesi ve aşırı sıcak veya soğuk olmamasına dikkat edilmesi de sindirim sistemi sağlığını destekleyen diğer faktörlerdir.