Otizmde Beslenme Önerileri Nelerdir?

• 3 Haziran 2025

Otizmde Beslenme Önerileri Nelerdir?

Son yirmi yılda otizmde beslenme sorunları dikkat çekici bir şekilde artış gösterdi. Başlangıçta 2000 yılında her 150 doğumdan 1'inde görülen Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), günümüzde her 68 çocuktan 1'ini etkilemektedir. Daha da önemlisi, otizmli çocukların %90'ı yiyecek seçiciliği ve sindirim sistemi sorunları dahil olmak üzere beslenme problemleri yaşamaktadır.

Otizm Nedir?

Otizm, genellikle yaşamın ilk üç yılında belirginleşen ve ömür boyu süren nörogelişimsel bir bozukluktur. Sözel ve sözel olmayan iletişimde zorluk yaşanması, sosyal etkileşimde sınırlılık ve tekrarlayıcı davranışlarla karakterize edilmektedir. Bu durumun beynin yapısını ve işleyişini etkileyen sinir sistemindeki farklılıklardan kaynaklandığı düşünülmektedir. Genetik ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimi sonucunda ortaya çıkar ve çocuk yetiştirme biçimleri veya ailenin sosyo-ekonomik düzeyiyle bir ilişkisi bulunmamaktadır.

Günümüzde "Otizm Spektrum Bozukluğu" (OSB) olarak adlandırılan bu durum, her bireyi farklı düzeyde etkilemektedir. Otizmin yaygınlığı son yıllarda artış göstermiş olup, güncel araştırmalar her 36 çocuktan 1'ini etkilediğini ortaya koymaktadır. Ayrıca, erkek çocuklarda kız çocuklarına göre daha sık görülmektedir. Otizmli bireyler; sosyal ipuçlarını anlamada, duygularını ifade etmede ve tekrarlayan davranışları kontrol etmede güçlük yaşayabilmektedirler. Bununla birlikte, otizmli çocukların %70'inde zeka geriliği görülürken, %10'unda üstün zeka gözlenebilmektedir.

Otizmde belirtiler genellikle 6-12 ay arasında kendini göstermeye başlamaktadır. Sallanma, parmak ucunda koşuşturma, kolları sallama, yüksek seslerden hoşlanmama gibi tekrarlayıcı davranışlar sık görülmektedir. Bazen belirtiler 1 yaşından önce başlarken, bazı durumlarda normal gelişim sonrası, "mama, baba" gibi ilk kelimelerin söylenmesinin ardından gerileme veya duraksama fark edilmektedir. Otizmde beslenme sorunları çoğu vakada görülen önemli bir zorluktur. Otizmde beslenme tedavisi planlanırken bireyin otizmin hangi düzeyde olduğu dikkate alınmalıdır. Çünkü OSB, birinci düzeyden (destek gereksinimi olan) üçüncü düzeye (çok yoğun destek gereksinimi olan) kadar derecelendirilmektedir. Dolayısıyla her birey için kişiselleştirilmiş bir otizm beslenme listesi oluşturulması büyük önem taşımaktadır.

Otizmde Beslenme Nasıl Planlanmalıdır?

Otizmde beslenme tedavisinde bireyselleştirilmiş yaklaşım esastır. OSB'li çocukların çoğunda beslenme sorunları ve besin seçiciliği görüldüğü için her çocuğa özel planlama yapılmalıdır. Bu süreçte beslenme alışkanlıkları, duyusal hassasiyetler, besin alerjileri, laboratuvar bulguları ve gastrointestinal belirtiler değerlendirilmektedir. Tedavi, diyetisyen, gastroenterolog, çocuk gelişim uzmanı ve ailenin iş birliğiyle yürütülmelidir.

OSB'li bireylerde sıklıkla uygulanan beslenme yaklaşımları şunlardır:

• Glutensiz-Kazeinsiz Diyet (GFCF): Buğday, çavdar gibi tahıl ürünlerindeki gluten ve süt ürünlerindeki kazeinin diyetten çıkarılmasını içerir. OSB'li çocukların en az 3'te 2'sinde olumlu sonuçlar verdiği bildirilmiştir.
• Bağırsak Florasını Düzenleyen Beslenme: Fermente gıdalarla ve probiyotiklerle bağırsak sağlığını iyileştirmeyi hedeflemektedir.
• Besin Hassasiyeti ve Eliminasyon Diyetleri: Belirli besinlerin diyetten çıkarılarak çocuğun tepkilerinin gözlemlenmesini içermektedir.

Yemek saatlerinin düzenli olması, sakin bir ortam sağlanması ve çocuğun sürece aktif katılımının teşvik edilmesi önemlidir. Ayrıca OSB'li çocuklarda sık görülen demir, D vitamini, çinko ve omega-3 eksikliklerine yönelik takviyeler, doktor kontrolünde destekleyici olarak eklenebilmektedir.

Sonuç olarak, takip ve değerlendirme sürekli olmalıdır. Çocuğun büyüme ve gelişimi, davranış değişiklikleri ve gastrointestinal semptomları düzenli olarak izlenmeli, gerektiğinde tedavi planı güncellenmelidir.

Otizmde Beslenmede Uygulanan Diyet Türleri Nelerdir?

Araştırmalar, otizmde beslenme yaklaşımlarının son yıllarda çeşitlendiğini göstermektedir. Otizmli bireylerin yaşadığı beslenme problemleri ve gastrointestinal sorunların artmasıyla birlikte çeşitli diyet tedavileri ön plana çıkmıştır.

Glutensiz-Kazeinsiz Diyet (GFCF)

En yaygın uygulanan yaklaşımdır. Buğday, çavdar, yulaf ve arpa gibi tahıllardaki glutenin ve süt ürünlerindeki kazeinin tamamen diyetten çıkarılmasını içermektedir. Bu diyeti uygulayan otizmli çocukların davranışlarında iyileşmeler olduğu, sindirim sistemi sorunlarının azaldığı gözlemlenmiştir. Ayrıca motor beceriler, konuşma yeteneği ve odaklanmada artış, takıntılı davranışlarda ve hiperaktivitede azalma sağladığı düşünülmektedir. Bu diyette gluten içeren tahıllar yerine pirinç, mısır, karabuğday ve kinoa tercih edilmektedir.

Ketojenik Diyet

Çok düşük karbonhidrat ve yüksek yağ içeren bir yaklaşımıdır. Özellikle epilepsi ile birlikte görülen otizm vakalarında faydalı olabilmektedir. Nöbet sıklığını %50 azalttığı bildirilmiş, aynı zamanda motor hareketlerde iyileşme sağladığı görülmüştür. Ancak ketojenik diyet mutlaka doktor kontrolünde, bir pediatri diyetisyeni tarafından hazırlanmalıdır.

GAPS Diyeti

Bağırsak sağlığını iyileştirmeyi hedefleyen, toksinlenmeyi önleyici bir yaklaşımdır. Özel Karbonhidrat Diyeti (SCD) ise kompleks karbonhidratları kısıtlayıp, basit karbonhidratları tamamen diyetten çıkaran bir beslenme listesi sunmaktadır.

Feingold Diyeti

Yapay renklendirici ve koruyucuların yanı sıra doğal salisilat içeren besinlerin kısıtlanmasına dayanmaktadır. Elimine Alerji Diyetleri, belirli gıda gruplarının diyetten çıkarılıp, tepkilerin gözlemlenmesini içermektedir.

Candida Diyeti

Candida Vücut Ekoloji Diyeti ise şeker ve zararlı katkı maddelerinin tüketimini yasaklayarak mantar dengesini hedeflemektedir.

Sonuç olarak, otizm için tek bir diyet tedavisi olmamakla birlikte, bireye özgü planlanmış beslenme yaklaşımları semptomları hafifleterek yaşam kalitesini artırabilmektedir. Ancak herhangi bir diyet uygulamasına başlamadan önce mutlaka uzman kontrolünde değerlendirme yapılmalıdır.

Otizmde Beslenme: Sık Görülen Beslenme Sorunları Nelerdir?

Otizmli çocukların günlük yaşamındaki beslenme sorunları aileler için büyük zorluklar yaratmaktadır. 

Kabızlık

Araştırmalar, otizmli çocuklarda gastrointestinal sistem (GİS) semptomlarının normal popülasyonla karşılaştırıldığında dört kat daha yaygın olduğunu göstermektedir. Özellikle kabızlık, en sık görülen gastrointestinal semptom olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum çocuğun davranışlarını doğrudan etkileyebilimektedir.

Seçici Beslenme

Otizmli bireylerde en belirgin beslenme sorunudur. Yapılan çalışmalarda, otizmli çocukların %77,4'ünün besinin dokusu, %49,1'inin tadı ve %11,3'ünün şekli nedeniyle besinleri reddettiği belirlenmiştir. Dahası, otizmli çocukların yaklaşık %80'i besin seçici olarak tanımlanmaktadır. Bazı aşırı durumlarda kendilerini sadece 5 çeşit besinle sınırlayabilmektedirler. Bu durum, beden kütle indeksi değerlerine de yansımaktadır. Otizmli çocukların %42,5'inin obez, %17,5'inin ise fazla kilolu olduğu görülmektedir.

Bağırsak Sağlığı ile Davranış Sorunları

Aralarında güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Otizmli çocuklarda GİS problemleri daha fazla öfke nöbetlerine, agresif davranışlara ve uyku bozukluklarına yol açmaktadır. Ayrıca yapılan araştırmalar, otizmli çocukların %37'sinde normal olmayan bağırsak geçirgenliği olduğunu göstermiştir. Bu durum, gluten ve kazein proteinlerinin sindirilmeden kana karışmasına ve morfin benzeri etkiler göstermesine neden olabilmektedir.

Çiğneme-Yutma Zorlukları

Otizmli çocuklarda beslenme sorunlarının diğer boyutları arasında çiğneme-yutma zorlukları, besinleri ağızda bekletme, yemek reddi ve pika (yiyecek olmayan maddeleri yeme) sayılabilmektedir. Otizmde beslenme tedavisi planlanırken bu sorunların doğru tespit edilmesi önemlidir. Bu sebeple, kişiye özel bir beslenme listesi oluşturulması büyük önem taşımaktadır. Bununla birlikte, aileler çocuklarının yetersiz besleneceği endişesiyle seçici beslenme davranışlarını pekiştirebilmektedir. Bu da uzun vadede beslenme sorunlarını daha da derinleştirebilmektedir.

Otizmde Beslenmede Besin Takviyeleri ve Destekleyici Uygulamalar

Otizmde beslenme sorunlarını destekleyici yaklaşımlar arasında besin takviyeleri önemli bir yer tutmaktadır. Araştırmalar, otizmli çocukların besin seçiciliği ve sindirim problemleri nedeniyle çeşitli vitamin-mineral eksiklikleri yaşadığını göstermektedir. Bu eksiklikleri gidermek için en sık kullanılan destekleyici uygulamalar arasında probiyotikler ön plana çıkmaktadır.

Probiyotikler, bağırsak mikrobiyotasını dengeleyerek sindirim problemlerini hafifletmekte ve genel sağlığı desteklemektedir. Çalışmalarda, Lactobacillus rhamnosus gibi probiyotik suşlarının otizmli çocuklarda sosyal iletişim ve davranışlarda iyileşme sağladığı görülmüştür.

Bağırsak mikrobiyotasındaki dengeyi korumak için ayrıca prebiyotikler de önemlidir. Prebiyotikler, bağırsak bariyer fonksiyonunu iyileştirerek zararlı maddelerin kan dolaşımına geçişini engellemektedir. Buna ek olarak otizmde beslenme tedavisi kapsamında şu destekleyici takviyelere yer verilebilmektedir:

• Omega-3 yağ asitleri: Hiperaktivite ve dikkat eksikliğinde azalma, dil becerilerinde iyileşme sağlamaktadır.
• B6 vitamini ve magnezyum: Merkezi sinir sisteminin işleyişini desteklemektedir.
• D vitamini: Eksikliği otizmli çocuklarda yaygındır ve takviye önerilmektedir.
• Melatonin: Uyku bozukluklarını azaltmaya yardımcı olmaktadır.

Bunun yanında son araştırmalar, vitamin ve omega-3 takviyeleri alan otizmli çocukların semptomlarında önemli iyileşmeler gösterdiğini ortaya koymaktadır. Bu takviyeleri kullanan çocuklarda sosyal beceriler gelişmektedir. Ayrıca, tekrarlayan davranışlar azalmakta ve iletişimde iyileşme gözlenmektedir. Ancak tüm takviyelerin mutlaka doktor gözetiminde kullanılması gerekmektedir.

Mikrobiyota Aktarım Tedavisi, bağırsak sağlığını desteklemek için alternatif bir yaklaşımdır. Son yıllarda oldukça dikkat çekmektedir. Bu tedavi, otizmli bireylerin bağırsak ve mide sorunlarında %80'e varan azalma sağlamıştır. Otizm belirtilerinde belirgin ilerleme oluşturmuştur.

Sonuç olarak, otizmde beslenme yaklaşımları bireyin özel ihtiyaçlarına göre şekillendirilmelidir. Araştırmalar göstermektedir ki, otizmli çocukların %90'ında görülen beslenme sorunları doğru beslenme stratejileriyle önemli ölçüde iyileştirilebilmektedir.